25 - 12 - 2017

Dwór w Warszówku – część I

Niewątpliwie największą atrakcją Warszówka jest murowany dworek z II poł. XIX wieku zbudowany w stylu klasycystycznym.

Dwór w Warszówku to żywa pamiątka przeszłości i historii, pamiętająca czasy, gdy Polski nie było na mapie. Jest to jeden z niewielu takich obiektów w świętokrzyskim, który po drugiej wojnie światowej, nie został odebrany właścicielom. Położony jest on na niewielkim wzniesieniu, u podnóża którego płynie strumyk wpadający do rzeki Świśliny. Zbudowany został zgodnie ze wskazówkami budownictwa tego typu siedlisk „podług nieba i obyczaju polskiego”. W niedalekiej odległości znajdują się dwa stawy. Największą ozdobę dworku stanowi czterokolumnowy portyk, który znajduje się zarówno od zachodniej jak i południowej strony. Pod częścią budynku znajdują się stare średniowieczne piwnice będące pozostałościami po wcześniejszych dworach. Bezpośrednio z salonu możemy zejść po schodkach do ogrodu. Otoczenie dworku stanowi park z ponad 300-letnimi lipami będącymi pomnikami przyrody, sędziwymi akacjami, kasztanowcami, klonami i drzewami owocowymi.

Pierwsze wzmianki o folwarku w Warszówku pochodzą z czasów piastowskich i sięgają 1339 roku kiedy to niniejszy folwark został włączony w skład dóbr benedyktynów ze Świętego Krzyża. Kolejna informacja pochodzi z XVI w. i dotyczy nazwy miejscowości. Dzisiejszy Warszówek funkcjonował wtedy pod nazwą Warszow, by następnie w XIX w. przekształcić się w Wawrzowek. Najbardziej znanym użytkownikiem Warszówka był Jan Kochanowski – poeta czarnoleski, który być może dzięki protekcji biskupa Piotra Myszkowskiego rezydującego w tym czasie na zamku w Bodzentynie, mógł czerpać dochody z części folwarku. Poeta dedykował Myszkowskiemu wiele swoich utworów co niewątpliwie stanowiło formę podziękowania. W „Pasałterzu Dawida” taką to odnajdujemy dedykację: „Jego Miłości Memu Miłościwemu Panu Piotrowi Myszkowskiemu z łaski Bożej Biskupowi krakowskiemu”.

Kolejną osobą, która swój los związała z Warszówkiem był dziedzic tegoż majątku – Stanisław Kochnowski (herbu Ślepowron). W roku 1856 wybudował on z kamienia dworek w stylu klasycystycznym. Fakt ten upamiętnia istniejąca do dziś marmurowa tablica wmurowana w ścianę sieni dworku. Kochnowski jako patriota, któremu los kraju nie był obojętny, wziął udział w powstaniu styczniowym. Konsekwencją tego były surowe represje rządu carskiego, a mianowicie zesłanie dziedzica na Syberię, gdzie zmarł (grób rodziny Kochnowskich znajduje się na starym cmentarzu w Pawłowie, a data 1867 może być datą śmierci dziedzica). Majątek zaś, w wyniku uwłaszczenia chłopów pozbawiony został siły roboczej. Po śmierci Kochnowskiego, majątek objął jego syn Józef. Folwark w tym czasie był już poważnie zadłużony. Po tym okresie dwór i majątek miał wielu właścicieli, by w 1894 został głównemu wierzycielowi – Nuchymowi Erenbergowi z Nowej Słupi. W 1918r. jego wnuk – Mosze Erenberg odsprzedaje majątek po pożarze czterem nabywcom. Nowymi właścicielami zostają: Josek Lejba Micenmacher, Szyja Kestenberg, Szlama Kestenberg i Mosze Grinberg.

Kolejnym nabywcą majątku jest dzierżawca Radkowic Jan Stanisław Gutt. Nie cieszy się nim jednak długo. Po niespełna dziewięciu latach folwark przejmuje od niego Towarzystwo Kredytowe Ziemskie z Warszawy , które z kolei odsprzedaje go Stefanowi i Zenobii Juńskim. Nabywają oni tzw. resztówkę – 35 ha ziemi. Nowy właściciel to emerytowany dr nauk technicznych we Lwowie. Po wojnie majątek zostaje upaństwowiony, a Juński trafia do więzienia. Dzięki pomocy brata Stanisława – sędziego Sądu Najwyższego Stefan Juński odzyskuje wolność. Umiera bezdzietnie w 1951 roku. Dziedziczy po nim wspomniany brat Stanisław. Następni właściciele Warszówka przywracają mu dawną świetność, dbając zarówno o dwór jak i jego otoczenie. Niestety przedwczesna śmierć Juńskiego (1958 r.) przerywa rozpoczęte prace. Wdowa po nim Teresa mieszka nadal w Warszówku do 1976r. Systematycznie wysprzedając ziemię i część parku miejscowym rolnikom. Wraz ze swoją bratową Wojciechowską są współwłaścicielkami dworu. Juńska przekazuje swoją własność w drodze darowizny kuzynowi Stanisławowi Paszakowi, sama zaś wyjeżdża do Łodzi i tam umiera. Zostaje pochowana na cmentarzu w Pawłowie w rodzinnym grobowcu Juńskich. Kolejni właściciele: Stanisław Paszak i Jan Kulik nie zamieszkali w Warszówku, dlatego dworek niszczał i popadał w ruinę, pomimo iż w drugiej części dworku mieszkał Krzysztof Latała z żoną. Dewastacji uległ również park (1,5 ha) gdzie nieznani sprawcy dokonali wycinki wiekowych drzew. W roku 2001 Jan Kulik sprzedaje zdewastowaną część dworu Alicji i Bolesławowi Krawczykom ze Starachowic, a trzy lata później dworek opuszcza Krzysztof Latała odsprzedając swoją część synowi i synowej państwa Krawczyków.

Dworek w Warszówku zawsze był ostoją polskości. Stanisław Kochnowski swój patriotyzm przypłacił życiem, państwo Juńscy ukrywali w czasie wojny we dworze Zdzisława Witebskiego (dowódcę Placówki AK w Pawłowie). Sędzia Juński z determinacją walczył, aby władza ludowa nie przejęła majątku. Ten trudny czas, w którym przyszło im żyć nie złamał ich ducha, pokazując iż walczyć należy zawsze i do końca niezależnie od czasów i okoliczności. Dlatego dworek w Warszówku przetrwał i nie został odebrany właścicielom, bo był dla nich gniazdem rodzinnym i bastionem polskości.

Obraz dworu możemy na szczęście odnaleźć np. w literaturze czy sztuce. Przeciętnie wykształcony Polak słyszał na pewno o dworach w Nagłowicach i Czarnolesie, soplicowskim dworze w „Panu Tadeuszu”, dworze Korczyńskich w „Nad Niemnem” czy dworze Niechciców w Serbinowie – „Noce i dnie”. Wizerunek polskiego dworu starali się zachować również polscy artyści: A .Grottger, S. Wyspiański czy J. Malczewski.

Serdecznie dziękuję państwu Krawczykom, za przekazane materiały dotyczące dworu. Są one kanwą dzisiejszej historii. Następny artykuł w całości będzie poświęcony pani Alicji i panu Bolesławowi. Osoby, które tak wiele zrobiły dla kultury w naszej gminie nie powinny pozostawać anonimowe, ponieważ tworzą niewątpliwie nową historię dworu.

Autor: Magdalena Wójcik
Konsultacja: dr Alicja Krawczyk

Źródło: